Joséphine

Een stijlicoon, een eenvoudige boerenmeid, een ordinaire verleidster: het lijkt wel alsof het allemaal van toepassing is. Reden te meer om deze vrouw in onze rubriek Historische Hottie eens aan een moderne analyse te onderwerpen. In deze aflevering: Marie-Josèph-Rose de Tascher de la Pagerie, roepnaam Yeyette. Ze is bekend geworden als Joséphine de Beauharnais, de eerste vrouw van Napoleon.

Joséphine, toen dus nog Yeyette, werd geboren op Martinique, in de achttiende eeuw nog een Franse kolonie. Haar afkomst leverde haar een status op die nu te vergelijken is met wat wij ‘exotisch’ zouden noemen. Joséphine was een zogenaamde ‘creoolse’, een naam die stond voor uitheems geboren kinderen, vaak met een gebruinde huid, donker haar en donkere ogen. Destijds in Frankrijk was de term creoolse, veelal gebruikt voor vrouwen met deze achtergrond, een synoniem voor mysterieus, zwoel, verleidelijk. Het stond in contrast met de stijfheid en keurigheid van de vrouwen die afkomstig waren uit de steden, met name uit Parijs. De eerste man aan wie Joséphine beloofd werd kon dan ook niet wachten tot zijn creoolse bruid ingescheept werd naar Frankrijk.

Helaas bleek dat ‘creools’ ook synoniem was voor slechtgemanierd, nauwelijks onderwezen en lomp in vergelijking met de Parijse elegantie. In de hiërarchie der standen van de achttiende eeuw stond ze min of meer gelijk aan een gewone boerenmeid van het Franse platteland. Bovendien waren haar tanden op jonge leeftijd al compleet bruin en rot, een detail dat in de geschiedschrijving over Joséphine regelmatig genoemd is. Ook dit was een erfenis van haar exotische afkomst. Als kind had ze vele dagen op het suikerriet van de plantages op Martinique gekauwd. Haar gebit was daardoor voorgoed verpest. De verhalen gaan dat Joséphine daarom haast nooit haar tanden ontblootte wanneer ze lachte. Zodoende had ze vaak een zweem van pret op haar gezicht, iets wat dan wel weer bijdroeg aan haar status als mysterieuze schone.

Verleidster

Joséphine leerde snel: de Franse taal, muziek, algemene ontwikkeling. Daarnaast begon ze al snel te begrijpen hoe ze zich behoorde te gedragen als vrouw in de Franse hogere kringen. Toen haar eerste man ten tijde van de Terreur vermoord werd, moest Joséphine zich staande weten te houden. Ze koos daarbij voor de aloude truc van de vrouw: verleiden. Er zijn verhalen over Joséphine die zich samen met enkele andere vrouwen in luchtige, doorschijnende jurken vertoonde op feesten van rijke en invloedrijke Fransen. Allen waren ze wel maîtresses van meerdere mannen geweest. Joséphine had haar creoolse status ten goede gekeerd door zich de Franse manieren en elegantie aan te leren. Haar donkere haar en donkere ogen in combinatie met haar inmiddels beschaafde taalgebruik en haar goede manieren maakten haar een interessante vrouw. Daarbij had ze haar mysterieuze glimlach en scheen ze een hese, zwoele stem te hebben. Ze was kortom een verleidelijke vrouw geworden en ze wist hoe ze dit op een strategische manier moest inzetten. Hoewel het kort door de bocht zou zijn om haar een hoer te noemen, zou ze voor hedendaagse begrippen waarschijnlijk vrij ordinair zijn geweest.

De strategie van Joséphine zorgde er uiteindelijk voor dat ze via haar ‘vrienden’ uit betere kringen in contact komt met Napoleon. Deze Napoleon, op dat moment nog een divisiegeneraal in het Franse leger, was direct smoorverliefd op haar, op het obsessieve af. Hij gaf haar ook de naam Joséphine, waaronder ze uiteindelijk het meest bekend is geworden. Dertien jaar was Joséphine met de temperamentvolle en onberekenbare Napoleon getrouwd, totdat hij van haar scheidde omdat hij een opvolger nodig had en zij geen kinderen van hem kon krijgen.

Stijlicoon

In de jaren dat ze samen was met Napoleon kreeg haar vrouw-zijn weer een andere dimensie. In Frankrijk groeide ze uit tot een stijlicoon, met haar talloze jurken die zich onderscheidden van de mode van het moment door de hoge tailles en lichte stoffen. Uit die tijd stammen de meeste schilderijen waarop Joséphine is afgebeeld als echte vorstin, overigens altijd met haar mond dicht om haar tanden te verbergen. Wel scheen ze een mooie en gave huid te hebben als creoolse, maar van Napoleon moest Joséphine dag in dag uit dikke lagen make-up dragen. Volgens het modebeeld van die tijd betekende dat onder andere dikke strepen poeder met rode kleurstof, bij wijze van rouge, van de mondhoek naar de slaap aangebracht. Van subtiliteit was in ieder geval maar weinig sprake.

Hoewel het verhaal van Joséphine met name intrigerend is door de rol die ze gespeeld heeft in de geschiedenis ten tijde van de Franse Revolutie, de Terreur en het tijdperk van Napoleon, heeft ze een groot deel van die rol zeker te danken aan de houdingen die ze zichzelf wist te geven als vrouw. Over schoonheid valt te twisten: verrotte tanden en dikke strepen rouge vallen tegenwoordig niet meer binnen ons schoonheidsideaal. Maar we kunnen aannemen dat Joséphine haar vrouwelijkheid heel strategisch op de juiste momenten op de beste manieren heeft ingezet.

Meer weten?
Joséphine, Kate Williams, Uitgeverij Prometheus Bert Bakker, Amsterdam, 2014.

Door: Jolanda van de Beld